Tuấn Khanh (RFA)
11-9-2023
Một bài viết trên từ New York Times, do nhà báo Hannah Beech tiết lộ từ nguồn tài liệu riêng, cho thấy rõ cách thức quan hệ ngoại giao phức tạp của Hà Nội qua việc mời Tổng thống Mỹ Joe Biden đến Việt Nam để mở rộng quan hệ; nhưng bên cạnh đó, lại đẩy mạnh việc mua vũ khí của Nga, bất chấp có lệnh cấm vận của Mỹ.
Bà Hannah Beech, cây viết kỳ cựu của New York Times đóng ở Bangkok, từng là trưởng văn phòng Đông Nam Á của tờ Times, tung ra một tài liệu mật theo nguồn riêng, cho biết, trước những ngày ông Biden đến Hà Nội, người ta tìm thấy một văn bản tuyệt mật lưu hành trong nội bộ, cho thấy, dù đang mở đầu sự kết nối đầy hào nhoáng với Mỹ, nhưng kỳ thực mối quan hệ với Nga lúc này, mới là quan trọng và không thể thay đổi.
Nội dung tài liệu này, nói là bị rò rỉ từ Bộ Tài chính Việt Nam, đề tháng 3 năm 2023, đưa ra cách Việt Nam đề xuất hiện đại hóa quân đội của mình bằng cách bí mật thanh toán cho các giao dịch mua quốc phòng thông qua chuyển nhượng tại một liên doanh dầu khí của Việt Nam và Nga ở Siberia. Được ký bởi một thứ trưởng tài chính Việt Nam, tài liệu lưu ý rằng, Việt Nam đang đàm phán một thỏa thuận vũ khí mới với Nga sẽ “tăng cường lòng tin chiến lược”, đặc biệt là sự quan trọng vào thời điểm “Nga đang bị các nước phương Tây cấm vận về mọi mặt”.
Suốt nhiều năm nay, Việt Nam từ lâu đã phụ thuộc vào vũ khí của Nga như một điểm tựa để chống lại sức ép ngày càng leo thang của Trung Quốc. Tuyên bố cấm vận của Hoa Kỳ, với ý nghĩa sẽ trừng phạt các quốc gia mua vũ khí của Nga, đã thật sự làm xáo trộn kế hoạch cải tổ quân đội của Việt Nam và tạo ra sự thích thú của Bắc Kinh khi hoành hành trên Biển Đông.
Đánh giá về sự hiểm nguy cho Hoa Kỳ, với kiểu Hà Nội cứ theo đuổi đường lối ngoại giao khó đoán, Ian Storey, một thành viên cao cấp tại Viện ISEAS-Yusof Ishak ở Singapore, và là tác giả của một cuốn sách sắp ra mắt về quan hệ của Nga với Đông Nam Á, nói: “Tôi cảm thấy theo một cách nào đó rằng Mỹ có những kỳ vọng không thực tế về Việt Nam. Tôi không chắc rằng họ hoàn toàn hiểu mối quan hệ của Việt Nam với Trung Quốc nhạy cảm như thế nào và mối quan hệ của họ với Nga sâu sắc như thế nào. Hiểu lầm những điều này có thể khiến nước Mỹ bị thiêu rụi“.
Tài liệu của Bộ Tài chính lên kế hoạch chi tiết về cách Bộ Quốc phòng Việt Nam sẽ thanh toán cho vũ khí của Nga. Để tránh sự giám sát của Mỹ, tiền mua vũ khí của Nga sẽ được chuyển trong sổ sách của một liên doanh Nga-Việt có tên Rusvietpetro, có hoạt động dầu khí tự nhiên ở miền bắc nước Nga.
“Đảng và nhà nước của chúng ta”, tài liệu cho biết, “vẫn xác định Nga là đối tác chiến lược quan trọng nhất trong lĩnh vực quốc phòng và an ninh”. Một quan chức Việt Nam giấu tên, đưa ra các điều khoản của một thỏa thuận vũ khí mới với Nga có mức $8 tỷ trong 20 năm.
Việt Nam đã thể hiện sự sát cánh với Nga, kể từ khi có cuộc xâm lược Ukraine năm ngoái: Việt Nam đã từ chối lên án cuộc xâm lược tại Liên Hợp Quốc, và đã bỏ phiếu chống lại việc đình chỉ Nga khỏi Hội đồng Nhân quyền. Tại một hội nghị an ninh ở Moscow vào tháng trước, Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei K. Shoigu cũng nhắc rằng Việt Nam là một khách hàng lý tưởng mua vũ khí mới nhất của Nga.
Rõ ràng, nếu như tài liệu của New York Times là chính xác, việc lặng lẽ mua vũ khí của Nga, chắc chắc sẽ dẫn đến những trục trặc nhất định trong việc ký kết để đưa mối quan hệ hai nước lên mức đối tác chiến lược toàn diện. Và chắc chắn, đó là điều Bắc Kinh muốn.
Mỹ đã áp đặt một lệnh cấm vận trừng phạt đối với Nga vào năm 2017, làm tăng khả năng trừng phạt đối với các quốc gia làm ăn với các cơ quan quân sự hoặc tình báo Nga. Sau khi Nga xâm lược Ukraine vào năm ngoái, Mỹ cũng loại các ngân hàng Nga khỏi các hệ thống thanh toán toàn cầu mà Việt Nam đã sử dụng để mua thiết bị quân sự.
“Nếu Việt Nam tiếp tục mua vũ khí từ Nga, uy tín quốc tế của chúng tôi sẽ bị tổn hại“, Nguyễn Thế Phương, một nhà phân tích quốc phòng từng giảng dạy tại Đại học Kinh tế và Tài chính Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam, nhận định từ thông tin của tờ News York Times đưa ra, rằng “Nhập khẩu vũ khí từ Nga sẽ có tác động tiêu cực đến tăng trưởng kinh tế trong tương lai của Việt Nam vì Mỹ và các đối tác châu Âu là dòng xuất khẩu chính của chúng tôi. Thật không đáng“.
Việt Nam được coi là luôn “uyển chuyển” trong đường lối “ngoại giao cây tre” để duy trì quan hệ trong một giai đoạn thức tạp. Nhưng mọi thứ cũng dễ đoán. Nhiều nhà quan sát thời sự ở Việt Nam tin rằng, sau khi đón tổng thống Mỹ, kế đến, ắt hẳn sẽ là Tập Cận Bình của Trung Quốc và thậm chí có thể là Vladimir V. Putin của Nga sẽ đến trong năm nay. Mọi thứ trong một vòng xoay liên tục để chứng minh rằng Việt Nam không thuộc về ai.
Thế nhưng, nếu một ngày – ắt cũng không xa – khi Trung Quốc dùng vũ lực đế xâm lược biển đảo hay đất liền của Việt Nam, trong vòng quay ấy, ai thật sự là người sẽ đứng cạnh Việt Nam?